Paarden Emma en Wilhelmina slaan op hol (1887)

Optocht ter gelegenheid van de viering van de zeventigste verjaardag van koning Willem III op de Kromme Nieuwegracht te Utrecht – Foto P. Baarspul, Het Utrechts Archief

Op 19 februari 1887 was heel Nederland in feeststemming: koning Willem III vierde zijn zeventigste verjaardag. Ook de ‘roden’ hadden een presentje: Uit het leven van Koning Gorilla, een boekje vol roddel en achterklap. Maar die ergernissen drongen niet door tot bijvoorbeeld Moordrecht, aldus de bewaard gebleven notulen van de Oranjevereniging aldaar:

“Het wordt een feestdag voor iedereen, er vindt een bedeling plaats van levensmiddelen en brandstoffen aan de armen en er wordt een feest georganiseerd voor de scholen. Er wordt voor deze activiteiten in het dorp totaal fl. 369,65 ingezameld, waarvan het grootste gedeelte wordt gebruikt voor de bedeling aan de armen, maar aan de schoolkinderen worden 300 sinaasappels, krentenbroodjes en koekjes uitgereikt terwijl voor hen 100 boekjes “Een Koningsfeest” en 150 boekjes “Onze Koning” worden besteld.”

Paarden op hol

Ook een brief van de hofdame van koningin Emma, de jonkvrouwe F.L.H. van de Poll aan haar moeder, van 20 februari 1887, maakte duidelijk dat het feest was: de koningin was met het prinsesje in een open rijtuig naar Scheveningen gegaan met twee paarden, gereden door een postillon, met twee lakeien in het bakje. Maar op de terugweg was het misgegaan:

“De paarden, die al onrustig waren, door de vlaggen, de drukte en het wapperen van hun eigen cocardes met linten aan hun ooren, waren niet meer te houden en zijn op hol gegaan. Op de hoogte van de Javastraat is de postillon van het paard gevallen, en zoo hebben de Koningin en het Princesje doorgehold tot voorbij het huis van Mevr. van Hogendorp, het moet vreeslijk zijn geweest om te zien, bij de Hofpoort stond een rijtuig stil , daar is men tegen aangereden en toen zijn de paarden tot staan gekomen.”

Emma en Wilhelmina waren uitgestapt en te voet naar het paleis gewandeld. “Een heer wilde het Princesje dragen, maar zij huilde zoo vreselijk dat de Koningin het ook maar een eindje zelf gedaann heeft en haar hoen heeft laten loopen, men was dan ook vlak bij het Paleis.”

Op de Aprilfeesten ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Willem III – dat dus ook toen uit de winter naar de lente werd getild – werd een speciale Koning Willem III-munt geslagen. – Foto: Amsterdam Museum

De brieven van jonkvrouw Van de Poll werden gepubliceerd in Niet verder dan ons Huis… (1994), een rijk geïllustreerd boek van René Cleverens over de koninklijke hofhouding tussen 1870 en 1918; een bijna onmisbaar naslagwerk voor echte monarchisten terwijl het voor overtuigde republikeinen raadzaam is een teiltje in de buurt te hebben vanwege de ernst waarmee de toneelstukjes ten paleize worden beschreven. Het boek laat overigens geen enkele twijfel aan de nukken van de koning.

Elders (pag. 133), in de beschrijving van grootmeester mr. R.J. graaf Schimmelpenninck van Nijenhuis, komt Cleverens terug op het incident:

“Graaf Schimmelpenninck applaudiseerde op het bevel van de Koning twee goede paarden te executeren. Ze waren met een rijtuig op hol geslagen waarin gezeten Koningin Emma en Prinses Wilhelmina.”

Als datum werd overigens 15 maart 1887 genoemd; een schrijffout of waren er in drie weken tweemaal paarden op drift geraakt?

Bevestiging

Het incident met de paarden werd de volgende dag bevestigd door de Nieuwe Rotterdamsche Courant, die meldde:

“Hare Majesteit nam haar dochtertje in hare armen, en wees het volk het gevaar, waaraan zij bloot stond. De agent Blom heeft gelukkig de paarden kunnen grijpen, waarna hij met behulp van de agenten Van Dijk en Van Houten de Koningin en het Prinsesje uit het rijtuig hielp. De vorstelijke personen begaven zich te voet naar het paleis, en na van den schrik te zijn hersteld, ondernamen zij te 3 uren, thans in een open rijtuig met gewone bespanning, haren tocht.”

Maar Sherlock Holmes in Holland, een speurneus van het mij tot nu toe onbekende Van Meegeren Genootschap dook ruim een eeuw later in de kwestie en bleek opmerkelijk veel details op te duikelen.

Koetsier Anton Kabelaar uit Den Haag, die de paarden tot stilstand wist te brengen, kreeg vijftig jaar later van koningin Wilhelmina als dank een doos met pijpen. – Foto: De Gooi- en Eemlander

In krantenberichten van de volgende dagen bleek een heftige discusse gaande over de vraag wie zo moedig was geweest om zich voor de paarden te werpen. “Men krijgt de indruk, dat hele menigten klaarstonden om de ramp te voorkomen.” Tenslotte wist de NRC op 22 februari zijn identiteit te onthullen:

“Degeen aan wien de eer toekomt de hollende dieren te hebben gegrepen, is Anton Kabelaar, 25 jaren oud, koetsier bij den stalhouder Hulselman aan den Stationsweg. Het zelfde blad vertelt ook dat men tevoren was
gewaarschuwd voor de ‘dartelheid der paarden’.”

Executie paarden

Sherlock Holmes speurde verder en las daarvoor de dagboeken van minister A.P. Weitzel, die op 27 februari schreef:

“De Koning heeft het prachtige span paarden dat de misdaad beging er van door te gaan met het rijtuig waarin de Koningin en de prinses waren gezeten gestraft met den dood!! Wel aangebrachte pistoolschoten maakten een einde aan zijn leven.”

De uitroeptekens bewijzen dat Weitzel, die van de koning toch wel iets gewend was, dit gebeuren onvoorstelbaar vindt, en zeker onvoorstelbaar bij een voortreffelijk ruiter en paardenvriend als Willem III.

Samenzwering?

De site constateert dat rond het jaarfeest van de koning de sfeer hing van een revolutionaire samenzwering:

“De kranten van 20 tot en met 23 februari staan vol van zulke aanwijzingen. Ze vertellen hoe op de ochtend van de verjaardag op allerlei plaatsen rode vlaggen verschijnen, al of niet met het opschrift ‘Leve Domela Nieuwenhuis’. Groepen socialisten met rode vlaggen vallen de politie aan. Kenmerkend is het volgende bericht in de N.R.C. van 20 februari: ‘Op de Mariaplaats te Utrecht zijn hedenochtend twee socialisten, die de feestvierende menigte trachtten op te ruien, door de politie ingerekend. De politie kon slechts met groote moeite hen beschermen tegen het verontwaardigde volk, dat luide uitriep: “Slaat hen dood!”

Inderdaad, het volk reageerde heftig op deze revolutie-die-niet-doorging. Overal in het land volgden antisocialistische
relletjes, werden ruiten van bekende socialisten ingegooid en zong men ‘Weg met de socialisten, leev’ Wien Neerlands Bloed’. Volksmenigten liepen de oproerkraaiers klem en zongen ‘Hop hop hop, hang de socialisten op!”

Sherlock Holmes ziet het paardenincident als onderdeel van het complot en veronderstelt dat het daarom in de doofpot is gestopt. Het staat ook niet in Uit het leven van Koning Gorilla. Maar dat komt omdat het pamflet toen net als verjaardagsgeschenk was verschenen.

~ André Horlings

Lees ook: 19 februari 1945 – Begin van de Slag om Iwo Jima
Meer over het Nederlandse koningshuis

Vorige dag

20 februari

Volgende dag

19 februari