Slag bij Warns (1345)

Dood van Graaf Willem IV. Schoolplaat uit 1856 van Bruning, onder de redactie van J.H. Eichman en H. Altmann

Op 26 september 1345 zette Willem IV, graaf van Holland en Henegouwen, vanuit Enkhuizen koers naar het opstandige Friesland dat – eindelijk – onder zijn heerschappij zou worden gebracht. Hij had daarvoor een vloot uitgerust met 12.000 tot 15.000 man, ridders plus voetvolk. Fluitje van een cent. Willem IV stond bekend als een moedige ridder, die een kruistocht had gemaakt en samen met de Duitse Orde te keer was gegaan tegen de heidense Pruisen en Litouwers. Fransen noemden hem ‘Le conte fou’; de gekke graaf’. Eerder dat jaar sloeg hij een beleg van acht weken voor Utrecht, dat instemde met een vernederend bestand.

Graaf Willem IV

Om zijn expeditie naar Friesland te bekostigen legde Willem aan ‘zijn’ kloosters hoge schattingen op. Met zijn oorlogskas wist hij het puikje van de Hollandse en Henegouwse ridderklasse voor zijn karretje te spannen.

Maar de wind zat tegen, het verband tussen de schepen ging verloren en bovendien hadden de Friezen ‘de bakens verzet’, zodat van een gecoördineerde invasie geen sprake was. De gevolgen waren dramatisch, aldus een Fries ‘volksleesboek’ uit 1845:.

“Willem IV vloog met zeshonderd man, zonder behoorlijke orde en zonder te wachten op de ontscheeping der anderen, woedend op de Friezen los, rukkende naar het schijnt op het naastgelegen dorp aan, dat zij in brand staken. (…) Op het vernemen van de opgaande rook en brand schoten de Friezen met geweld toe en, denkende dat zij slechts eene enkele bende Hollanders te bestrijden hadden, vielen zij met vereenigde krachten op hen aan, en maakten eene groote slagting onder dezelve. (…) De Graaf doorstak met eigen hand eenen Frieschen Edelman.
(…) De Friezen, wier woede met hun getal steeds toenam, vochten met eene onoverwinnelijke dapperheid, hoezeer het getal hunner vijanden nu door de ontscheeping tot eene groote schare was aangegroeid. Te midden van het bloedige gevecht sneuvelde eindelijk ook de Graaf zelf.”

De slag bij Staveren eindigde in een eclatante overwinning voor de Friezen, stelt historicus Hans Mol vast.

“De aanvallers zijn letterlijk door hen in zee gedreven en moesten terugkeren ‘sonder minen here den grave’, die op het slagveld achterbleef. Zijn lijk werd door de Friezen naar het klooster Bloemkamp in Bolsward gebracht.”

In de Slag sneuvelden drie van de vier Heren van Montfoort. Ze staan afgebeeld op het een na oudste bewaard gebleven Nederlandse schilderij (1380), dat hangt in het Rijksmuseum

Bekende Hollanders

Dat er onder de elite van de Hollandse krijgsmacht – om maar te zwijgen van het voetvolk – een ware slachting was aangericht maakt een eenentwintigste-eeuwse zoekopdracht bij Google duidelijk. Probeer: ‘overleden 26 september 1345’ en er verschijnen tientallen overlijdensberichten van edelen. Allemaal ‘Bekende Hollanders’; mannen die naam hadden gemaakt, in de strijd, als landheer of als al dan niet verlicht despoot. Al liet ook Sicko Sjaerdema uit Franeker het leven, 85 jaar oud.

Tot in de zestiende eeuw was er, aldus Mol, sprake was van ‘een ongewenst Fries-nationaal slagveldtoerisme’. Daarom gaf Karel V in 1527 opdacht ‘de op het kerkhof te Stavoren liggende botten van in 1345 gesneuvelde Hollanders in een grote kuil te gooien om ‘de memorie te breken ende in een vergeten te brengen’. Maar ook na 667 jaar wordt de Slag bij Warns nog door de Friezen herdacht.

~ André Horlings

Boek: De Friezen – De vroegste geschiedenis van het Nederlandse kustgebied
Gerelateerd: Het oudste schilderij van Nederland (ca. 1380)
Lees ook: Friezen herdenken omstreden Slag bij Warns (1345)
Meer Middeleeuwen

Verder op 26 september:

  • Francis Drake
    Francis Drake
    1580 – Francis Drake, Brits ontdekkingsreiziger, keert terug in zijn geboorteland, na een tocht om de wereld
  • 1687 – Het middenstuk van het Parthenon in Athene wordt verwoest tijdens een aanval van de Venetianen o.l.v. Francesco Morosini.
  • 1905 – De speciale relativiteitstheorie van Albert Einstein wordt gepubliceerd in het tijdschrift Annalen der Physik.
  • 1969 – Het Beatles album Abbey Road komt uit.
  • 1983 – Stanislav Petrov voorkomt een mogelijke kernoorlog door een melding van vijf intercontinentale raketten die richting de Sovjet-Unie zouden zijn afgevuurd als loos alarm te melden.
  • 1997 – Wereldpremière van de film Gordel van smaragd van Orlow Seunke op het Nederlands Film Festival.
Vorige dag

27 september

Volgende dag

25 september